Droga ku nowoczesności

Sześciu nowoczesnym osiedlom, które powstały w latach 30. ubiegłego wieku w Niemczech, Polsce, Czechach, Szwajcarii i Austrii poświęcona jest najnowsza wystawa w Muzeum Architektury. „Droga ku nowoczesności. Osiedla Werkbundu” oglądać można od 31 marca do 6 czerwca.

Osiedla wzorcowe, jak wrocławska WuWA symbolizują „architektoniczno-urbanistyczną rewolucję” pierwszej połowy XX wieku. Wystawa „Droga ku nowoczesności” po raz pierwszy przedstawia wszystkie wzorcowe osiedla w jednym miejscu. Ekspozycja jest jednym z najważniejszych wydarzeń realizowanych w ramach programu architektonicznego Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016.

Wierzono, że dzięki wzorcowym osiedlom człowiek i jego życie mogą zmienić się na lepsze. Stowarzyszenie Werkbund, które je projektowało powstało w Niemczech w 1907 roku pod wpływem postępowych ruchów artystycznych, które zrodziły się w Wielkiej Brytanii i rozpowszechniły w Europie pod koniec XIX wieku. Kilka lat po jego założeniu, w sąsiednich krajach powstały lokalne oddziały Werkbundu (w 1913 – austriacki i szwajcarski, w 1920 roku - czechosłowacki).

Na początku ubiegłego wieku rosła produkcja przemysłowa. Członkowie Werkbundu projektowali przedmioty przeznaczone do produkcji masowej, które nie były pozbawione walorów artystycznych. Po I wojnie światowej zainteresowania Werkbundu skupiły się mieszkaniu jako „przedmiocie” masowej produkcji. Było to możliwe przede wszystkim dzięki przemysłowej prefabrykacji wielkoformatowych elementów budowlanych. Werkbund był też propagatorem nurtu „Neues Bauen“ i w ogromnym stopniu przyczynił się do rozwoju nowoczesnej architektury na świecie.

Pierwszą wystawę poświęconą nowoczesnemu mieszkaniu zrealizował Werkbund w Stuttgarcie w 1927 roku. Nowatorskim pomysłem było pokazanie w ramach wystawy nie tylko klasycznej ekspozycji dotyczącej nowych materiałów i technik budowlanych w tymczasowych obiektach, lecz całego osiedla domów z urządzonymi wnętrzami.  W ten sposób w ramach wystawy w Stuttgarcie powstało osiedle Weissenhof. Było ono wynikiem współpracy 17 awangardowych architektów ówczesnej Europy oraz mocnym impulsem dla międzynarodowego ruchu modernizmu.

Już rok później, w 1928 roku, założono w La Sarraz CIAM (Congrès Internationaux de l’Architecture Moderne – Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej), a oddziały Werkbundu w różnych krajach przygotowały kolejne wystawy mieszkaniowe , również w formie zrealizowanych osiedli wzorcowych.

Powstały osiedla w Brnie (1928), Wrocławiu (1929), Zurychu (1931), Wiedniu i Pradze (1932). Każde z nich było inne, ponieważ koncentrowano się na odmiennych tematycznie i architektonicznie aspektach, nawiązując do gospodarczych i politycznych warunków w danym kraju. Stanowiły one rodzaj eksperymentu mającego na celu sprawdzenia funkcjonalnych założeń nowoczesnej architektury, przedstawienia nowych technicznych możliwości w budownictwie masowym oraz zaprezentowania nowego typu tanich małych i średnich mieszkań mających duże znaczenie  społeczne. Wybudowane gotowe i urządzone domy miały przekonać przyszłych użytkowników do nowych sposobów mieszkania.

Lata powojenne to dla większości osiedli Werkbundu, częściowo zniszczonych wskutek działań militarnych, okres degradacji i zaniedbań. Zainteresowanie i uznanie rodziły się bardzo powoli, a dopiero po okresie ustrojowej transformacji pod koniec lat 80. XX wieku możliwe było właściwe spojrzenie na ogólnoeuropejski wymiar tych architektonicznych osiągnięć. Wszystkie osiedla Werkbundu do dzisiaj istnieją i są zamieszkałe. Zachowanie tych eksperymentalnych domów i ich otoczenia jest wielkim wyzwaniem dla ochrony i konserwacji zabytków.

Dzięki współpracy sześciu miast i związanych z nimi instytucji, można zobaczyć historyczne plany, projekty architektoniczne i dokumenty, makiety wszystkich osiedli i pojedynczych domów, a także archiwalną i współczesną dokumentację fotograficzną, oryginalne meble, elementy wystroju wnętrz i sprzęty domowe. To niepowtarzalna okazja, by pokazać pierwotny wystrój kuchni, pokoju jadalnego i dziennego z osiedla Neubühl w Zurychu, wyposażenie sypialni z osiedli w Brnie i Stuttgarcie, czy lampy, naczynia i zabawki z osiedla Baba w Pradze. Specjalnie na potrzeby ekspozycji, przygotowane zostały także prezentacje ukazujące dzisiejszy stan zachowania osiedli Werkbundu. Wystawie towarzyszy obszerny katalog zawierający teksty ekspertów w dziedzinie architektury modernizmu oraz życiorysy wszystkich autorów wzorcowych osiedli, wydany w polskiej, angielskiej, niemieckiej i czeskiej wersji językowej. Zaplanowany jest również program spotkań, prelekcji i działań edukacyjnych.

Muzeum Architektury, Droga ku nowoczesności. Osiedla Werkbundu 1927 – 1932. Wernisaż 31 marca, wystawa czynna od 31 marca do 5 czerwca